“Norveç Kırmızısı”, dünyada en popüler kırmızı ırkının ihraç adrestir. Norveç Kırmızısı ırkının popülaritesi her yıl büyümektedir. Özellikle son üç yıl içinde hızlı artışı devam etmektedir.
Vedat SADİOĞLU / Yazar
Geno, dünya çapında distribütörler ve şirketler aracılığıyla “Norveç Kırmızı” genetiğinin tüm ihracatını işletmek için 2003 yılında kurulmuştur. Bir çiftçi kooperatifi olarak 1935 yılından beri hayvancılık (sığır yetiştiriciliği) için araştırma ve geliştirme yürütmektedir. Geno, Norveç’teki “Norveç Kırmızısı”nın en önemli damızlık kooperatifidir. Yaklaşık 12 bin üyesi vardır. 250 bin süt ineğinin % 97’si Norveç Kırmızısı’dır.
Giriş
Geno, hem Norveç’in başarılı bir sığır genetik kooperatifi hem de, Norveç Kırmızısı’nın süt sığırı spermasının ihracatında dünya lideridir. Dünya ihracatında, diğer kırmızı süt sığırı ırkları üzerinde % 23 bir paya sahiptir. Geno, elit Norveç Kırmızısı boğalardan her yıl 1,3 milyon doz sperma üretir ve dünya çapında 30’dan fazla ülkede genetik materyal dağıtır. Geno, Norveç Kırmızı genetiğinin dünya çapındaki satışlarını kaydedip dünyaya rapor etmiştir. Geno’nun vizyonu: “Daha iyi yaşam için ıslah”tır. Geno Genel Müdürlüğü, Hamar şehrinde (Güney Norveç) bulunmaktadır.
Bu araştırma yapılırken, internet olanaklarına başvurulmuştur. Gerek yurtiçi gerekse yurtdışı sitelerden ve bu arada Geno’nun kendi resmi sitesinden yararlanılmıştır. Çeviriler bazen Norveççeden Türkçeye, bazen de Norveççeden İngilizceye ve oradan Türkçeye çevrilmiştir.
Uygulanan metot, anlatım ve görsellerdir. Anlatım (bilgi) ve görsellerle, sığır çiftçiliğiyle ilgisi olanları bilgilendirmek amaçlanmıştır.
SpermVital AŞ ise, Geno ve SINTEF Grubu tarafından kurulmuştur. Birlikte bu iki şirket, evcil hayvanların suni döllemesinde, suni tohumlamadan sonra sperm ömrünü uzatan devrim niteliğinde bir tohumlama teknolojisi geliştirmiştir.
1.Norveç Kırmızısı nedir?
‘Norveç Kırmızısı’ dünyada en popüler kırmızı ırkının ihraç adrestir. Norveç Kırmızısı ırkının popülaritesi her yıl büyümektedir. Özellikle son üç yıl içinde hızlı artışı devam etmektedir. Günümüzde dünya çapında 30 pazarda satılan ırkın, 2015 yılındaki ilk en büyük beş pazarı ABD, İngiltere, Hollanda, İtalya ve Polonya olmuştur.
Norveç Kırmızısı, çok iyi süt veriminin yanında çok sağlıklı, doğurgan, uzun ömürlü inekler olarak görülmekte ve daha değerli boğa ve buzağısı avantajına sahip olduklarından tercih edilmektedirler. Süt bileşeni verileri, Holstien’lardan gelen benzer verimi verir ve büyük ölçüde iyi doğurganlık ve sağlık özellikleri ile birçok sürüde Norveç Kırmızısı melezinin başarısı sperma satışının organik büyümesine yol açar. ABD’den elde edilen veriler, Norveç Kırmızısı ile melezleme üreme-üretme maliyetlerini azaltıp, kârı artırdığını göstermiştir. En son çalışma, en üstün safkan Holstien’larla karşılaştırıldığında yılda inek başına net kâr artışının 75 ABD Doları olduğunu göstermektedir.
Norveç’te 40 yılı aşkın zamandır uygulanan dikkatli ıslah programı, iyi ırk hizmeti vermektedir. Baba seçimi bu süre içinde mükemmel sağlık, doğurganlık, buzağılama kolaylığı ve süt üretim verilerine dayanarak olmuştur.
Birçok ülkenin rutin kayıtlarından doğurganlık ve kızların gebelik oranlarının diğer melezlerle karşılaştırıldığında Norveç Kırmızısı melezlerinde daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.
Sığır üreticileri, dünya çapında iyi dengelenmiş ineklerle güçlü, sağlıklı, güvenilir ve mükemmel süt üretimli ve tutarlı bir sürü aramaktadır. Bu nedenle melezleme programları içinde diğer ırkların dışında Norveç Kırmızısı ırkının ayrı bir yeri vardır.
2.Araştırma ve geliştirme çalışmaları
Geno, Norveç üniversiteleri, diğer araştırma kuruluşları ve AI şirketlerinin yanı sıra uluslararası üniversiteler ve araştırma enstitüleri ile yakın işbirliği içindedir.
Hayvan besiciliği, kantitatif (niceleyici) genetik, moleküler genetik, üreme ve biyoteknoloji ile ilgili araştırma programlarında yer almaktadır. Geno’nun tam ya da kısmi mülkiyet sahibi olduğu araştırma ve geliştirme yatırımı, çeşitli biyoteknoloji şirketlerinde sonuçlanmıştır.
Geno’nun Ar-Ge departmanı (R&D), hayvan ıslahı ve genetiği, matematik, istatistik ve/veya veteriner bilimi, alanlarında doktora derecesi olan 11 bilim insanından oluşmaktadır.
Genomik seçim
Ar-Ge grubu şu anda genomik (genler bütünü) ile ilgili çeşitli projelerde yer almaktadır. Bu projeler, Norveç ve Avrupa’da/ABD ve diğer SME’lerde Norveçli ıslah şirketleri ve üniversitelerle işbirliği içindedir (örneğin EU projesi Gene2 Farm).
Rutin genetik değerlendirme
Ar-Ge departmanı aynı zamanda yeni geliştirilmiş EBV hesaplanmasında ve yeni fenotiplerin geliştirilmesi (artan veri kalitesi ve AMS yeni kayıtlar) gibi rutin genetik değerlendirmeyle ilgili araştırmada yer almaktadır. Doğurganlık, üreme ve her iki dişi ve erkek fertilitesi (doğurganlık) ile ilgili araştırmalar da Geno Ar-Ge faaliyetinin bir parçasıdır.
-
SpermVital Teknolojisi
SpermVital teknolojisinin arkasındaki fikir, döllenme sonrasında spermatozoanın (erkek cinse ait üreme hücresi) yaşamını uzatmaktır. Bunu başarmak için sperm hücreleri kriyoprezervasyon (embriyo dondurma) dan önce doğal bir madde içinde immobilize edilir (Sargı ile hareketsizleştirilir). Bu immobilizasyon enerjiyi korur ve uzun bir süre boyunca tohumlamadan sonra rahim içinde sperm hücrelerinin kontrollü salınımını sağlar. Bu durum dişilerde yumurtlama bakımından döllenme zamanlamasını daha az kritik hale getirir ve fertilizasyon (döllenme) başarısı olasılığını artırır. Bu yeni devrimci teknoloji semenin (spermin) ömrünü uzatır. Sürü sahibi için, bu tohumlama maliyetlerini ve gelişmiş sürü doğurganlığını geliştirir, her iki faktör de artan karlılık anlamındadır.
SpermVital Teknolojisi’nin avantajları
- Tohumlamada zamanlama daha az kritik olacaktır.
- Kızışma saptaması daha az zaman alıcı olacaktır.
- Gebe kalım oranı sıradan semene göre daha yüksek veya en azından ona eşit olacaktır.
- Kızışmaya göre döllenme sayısı azaltılabilir.
- Eş zamanlı kızışmaya göre döllenme sayısı azaltılabilir.
- Hafta sonu ve resmi tatillerdeki dölleme sayısı azaltılabilir veya tümüyle kaldırılabilir.
- Sıradan dölleme ekipmanı (donanımı) ve tekniği kullanılır.
SpermVital semeni nasıl kullanılır?
SpermVital semeni, geleneksel boğa sperması gibi aynı payet (içerisinde sperma dondurulan buğday sapı biçiminde plastik boru) içinde imal ve teslim edilir ve çözülmüş ve sıradan semen (sperm) ile aynı şekilde ele alınır. Geno, SpermVital teknolojisini aşağıdaki durumlarda kullanılmasını önerir.
-
*Erken tohumlama
Isı algılama az zaman alıcı olacak ve ilk ısı işareti görüldüğünde kısa sürede döllemeniz mümkün olacaktır.
-
*Isıda zayıf işaretler
Tohumlama zamanlaması çok önemlidir (kritiktir). Bu nedenle ısısı zayıf veya belirsiz işaretler veren ineklerde daha yararlı olur.
-
*Problemli inekler
Belgelendirilmiş veriler, kızıştırılan ineklerin SpermVital teknolojisinden çok şey elde ettiklerini göstermektedir.
-
*Esnekliği artırmak
Tohumlama zamanlaması hafta sonları ve tatil günlerinde daha önemlidir.
4.Norveç Kırmızısı’nın özellikleri
Sağlık
Sağlık özellikleri 1978 yılından bu yana Toplam Değer İndeksine (TMI) dâhil edilmiştir. Mastitis (meme iltihabı) ve diğer hastalıklara direnci artırmak için ıslah değerlerine dâhil edilmiştir (özellikle ketoziste). Bu özelliklerin üretim özelliklerine göre daha az soya çekim (kalıtım) özelliği vardır. Bu nedenle eğer ıslah hedefleri bu özelliklere yeterli ağırlık verirse genetik gelişim olumlu olacaktır.
Doğurganlık
Doğurganlık 1971 yılından beri Toplam Değer İndeksine (TMI) dâhil edilmiştir. Düve ve birinci laktasyondaki ineklerde doğurganlık için bu indeks geri dönüşü olmayan orandır. Norveç Kırmızısı ırkında doğurganlık için genetik eğilim ortalama % 72,4 ile 56 günde geri dönüşsüz oran pozitiftir (2014).
Doğum kolaylığı
Doğum kolaylığı 1978’den beri seçim programına dâhil edilmiştir. Norveç Kırmızısı doğum zorluğu düşük frekansa sahip bir cins olarak karakterize edilir.
% 2’den az doğumda büyük doğum güçlükleri olduğu bildirilmiştir. Ölü doğum da Toplam Verim İndeksine dâhil edilmiştir ve Norveç Kırmızısı buzağılarının % 3’ten azı ölü olarak doğar.
Boynuz
Norveç Kırmızısı boğalarının önemli bir kısmı boynuzsuzdur ve bazıları homozigot boynuzsuzdur. Homozigot boynuzsuz boğaların tüm yeni doğanları boynuzsuz olarak doğar.
Yaşam süresi
İyi üretim yetenekleriyle “sorunsuz inek” olarak bilinen Norveç Kırmızısı’nın ortalamada kalarak, en modern süt ırklarından daha uzun ömür sürer.
Et indeksi
TMI da büyüme oranını göstermektedir ki, sağlığı iyi durumda sağlam bir ineğe sahip olmak, hayvan sağlığı ve yem verimliliği kadar çiftçi için önemli bir ekonomik kazançtır. Tam yetişmiş (büyümüş) Norveç Kırmızısı ineği 550-600 kg canlı ağırlığına sahiptir. Damızlık erkeklerin ağırlığı ise 800-900 kg kadar gelebilmektedir.
Sonuç
Norveç’in en iyi Norveç Kırmızısı sürülerinde, en verimli ineklerinin sağımı 16.000 kg ile süt üretimi 10.000 kg’mı aşmaktadır. Şu anda, inek nüfusunun tamamında tüm laktasyonları boyunca ortalama % 4,2 yağ ve % 3,4 protein oranı vardır.
Geno, son 40 yıldır damızlık hedefini dengede tutarak, üretim özellikleri ile sağlık ve doğurganlık özellikleri arasındaki negatif korelâsyonun (olasılığın) üstesinden gelmiştir. Bu mükemmel üretim, sağlık ve doğurganlık özelliği onun dünya lideri inek olarak sonuçlanmıştır.
2003 yılında, yeni teknoloji ile araştırma ve deney çalışmalarına başlayan Geno, birçok patent başvurusu yapmış ve patent almıştır.
2007-2009 yıllarında Dondurulmuş SpermVital sperması ile alan denemeleri ve pilot denemelerde başarılı olmuştur.
2010-2014 yıllarında 40 ülkede birinci patentini kazanmıştır. 30’dan fazla ülkeye genetik materyal ihracatı vardır.
Norveç ve uluslararası piyasada senkronizasyon (eşleme) denemesi etkinliğini artırmıştır. Geno, bugün birçok ülkede SpermVital Lansmanı (tanıtımı) ile dünyada üstün inek ırkı olarak kabul edilmiştir. Norveç Kırmızısı, Norveç’in en önemli mandıra ırkı olmuştur.
Kaynakça
-
http://www.genoglobal.com/tr/secoundmenuholder/haber-arivi/norvec-krmz-genetiinin-kuresel-yukselii (Erişim Tarihi:23.09.2016).
-
http://www.yildirimesnafkefalet.org/html(Erişim Tarihi:23.09.2016).
-
http://blog.milliyet.com.tr/ekonomilerdekooperatiflerinyeri/Blog/?BlogNo=31715 (Erişim Tarihi:23.09.2016).
-
http://www.icao.coop/sub5/sub1.php?mode=detail&no=57 (Erişim Tarihi: 23.09.2016).
-
https://en.wikipedia.org/wiki/Coop_Norge(Erişim Tarihi:23.09.2016).
-
http://www.genoglobal.com/tr (Erişim Tarihi:24.09.2016).
-
http://tr.wikipedia.org/wiki/Korelasyn (Erişim Tarihi:13.10.2016).
