Gıda güvenliği, sürekli yüksek kalite ve verimli üretim prosedürleri gıda ve içecek endüstrisinin olmazsa olmazlarıdır. Bunu başarmanın ön koşulu, hat üzerinde kalite kontrolü ve proses kontrolü için düzenli olarak kalibre edilen ölçüm teknolojileri kullanılmasıdır. Saha kalibrasyonu proses kesintilerini azaltırken, yüksek derecede ölçüm doğruluğunun gerekli olduğu durumlarda laboratuvar kalibrasyonu bir numaralı tercihtir. Her iki yöntemin de avantajları ve limitleri vardır.
Lütfü BİLGEN /Genel Müdür/Endress+Hauser Türkiye
Tüketiciler amansız birer kalite denetçileridir. En sevdikleri ketçabın veya tercih ettikleri reçelin rengindeki veya kıvamındaki herhangi bir değişikliği hemen fark ederler ve çoğunlukla buna hoşgörüyle yaklaşmazlar. Bu, marka sadakati açısından bir tehdittir. Bira ve meyve suları söz konusu olduğunda da, tercih edilen markanın her zaman aynı görüntüye ve aynı tada sahip olması beklenir. IFS Food ve GMP gibi yasal düzenlemelerin yanı sıra HACCP (tehlike analizi ve kritik kontrol noktaları) gibi kavramlar gıda ve içecekler ve ilgili üretim prosesleri için son yıllarda daha da katılaşan kalite gereklilikleri konusundaki baskıyı artırmaktadır.
Otomasyon kullanılan sistemler bu gereklilikleri karşılamayı kolaylaştırır ancak her proses, kontrolü sağlamak ve/veya ürün kalitesindeki sapmaları belirlemek için kullanılan ölçüm ve analiz teknolojileri kadar doğrudur. Aşınma, birikme veya kirlilik yanlış ölçümlere neden olabilir. Bu nedenle, etkilenen ölçüm cihazlarını düzenli olarak kalibre ederek doğru çalışmalarını sağlamak önemlidir. Kalibrasyon, ölçülen değerin standartlara dayalı olan referans değerden ne ölçüde saptığını belirler. Tolerans (MPE, maksimum izin verilen hata) aşılırsa, cihazın düzeltilmesi, onarılması veya değiştirilmesi gerekebilir. ISO 9001:2015 Paragraf 7.1.5’e göre, ölçüm cihazlarını nasıl kullanım amaçlarını yerine getirmeleri ve bunu sürekli olarak gerçekleştirmeleri sağlanmalıdır. Ek olarak, bu standart, kanıtların uygun şekilde belgelendirilmesini gerektirir.
Güvenilir ölçüm teknolojilerinin sağladığı tasarruf potansiyeli
Profesyonel kalibrasyon aynı zamanda enerji yoğun proseslerde tasarruf potansiyelini ortaya çıkarmak için gereken temeli sağlar. CIP sistemlerindeki veya ısıtıcılardaki, yanlış ölçüm değerlerinden kaynaklanan sıcaklık sapmaları, ürün kalitesini tehlikeye atar. Bu aynı zamanda, doğru olmayan bir sıcaklık ölçümünün prosesin enerji verimliliğini tehlikeye atacağı UHT sistemleri için de geçerlidir. Temizlik kimyasallarının dozajının tam olarak izlenmesi de önemlidir. Ayrıca, artan enerji maliyetleri karşısında, uygun yükseklikte doğruluk seviyeleri de öncelik olmalıdır
Ürün kalitesini ve üretim verimliliğini garanti altına almak ve aynı zamanda temel yetkinlikleri olan gıda üretimine odaklanabilmek için çoğu işletmeci, akredite bir kalibrasyon servisi sağlayıcısının hizmetlerini kullanır. Endress+Hauser’in Kalibrasyon Servisi ekipleri, üreticiden bağımsız olarak ve tüm dünyada aynı SOP’lere (standart operasyon prosedürlerine) göre çalışır. Ayrıca, kullanılan bütün test ekipmanları ulusal referans standartlara göre izlenebilirdir.
Akreditasyon, ISO/IEC 17025’e uygunluğu sağlar; bu sadece test ekipmanının izlenebilirliğini değil, aynı zamanda GMP ile uyumlu çalışan kalibrasyon teknisyenlerinin yetkinliğini de onaylar. Birçok ölçüm cihazı için, kullanıcılar genellikle saha kalibrasyonu (doğrudan tesiste gerçekleştirilen kalibrasyon) veya laboratuvar kalibrasyonu arasında seçim yapabilir.
İkincisi söz konusu olduğunda, Endress+Hauser iki alternatif sunar: bir Kalibrasyon ve Servis Merkezi’nde kalibrasyon ya da fabrikada kalibrasyon. Çok düşük derecede ölçüm belirsizliği gerektiren durumlarda laboratuvar kalibrasyonu şarttır. Saha uygulamalarının limitlerinin belirgin hale geldiği yer burasıdır. Öte yandan, saha uygulamalarının tamamlanması çok daha hızlıdır, böylece sistemdeki duruş sürelerinin kısalması sağlanır.
Laboratuvarda daha yüksek doğruluk
Laboratuvar kalibrasyonu lehine olan tek argüman katı doğruluk gereklilikleri değildir. Ölçüm parametresine bağlı olarak, saha kalibrasyonları kalibrasyon aralıkları açısından da sınırlıdır. Laboratuvar kalibrasyonu, Servis Merkezi’nde veya fabrikada gerçekleştirildiğinde, daha geniş kalibrasyon aralıklarına ve daha düşük ölçüm belirsizliklerine erişilebilir.
Almanya‘daki ISO/IEC17025’e göre akredite Servis Merkezi’nde ve aynı şekilde Çin, Fransa, Büyük Britanya, Hindistan, Japonya, ABD ve İsviçre’deki akredite kalibrasyon tesislerinde Endress+Hauser, dünyanın her yerinde aynı olan güvenilir kalibrasyon teknolojisine dayalı maksimum doğrulukta izlenebilir kalibrasyon sağlar. Akış kalibrasyonu için kullanılan sistemlerden biri, yüksek hassasiyetli loadcell’lere sahip olan ve 1 g’dan 400 kg’a kadar ağırlık farklılıklarını algılayan Premium Cal sistemidir. Endress+Hauser ayrıca farklı ürünlerle özel yoğunluk kalibrasyonu sunarak, ± 0.0005 g/cm³ doğruluklarına ulaşır.
Saha kalibrasyonuyla karşılaştırıldığında laboratuvar kalibrasyonunun bir başka avantajı, Kalibrasyon ve Servis Merkezi’nde veya fabrikada elde edilen son derece geniş test kapsamıdır. Test edilecek cihazı belirledikten sonra (model, üretici, seri numarası), saha kalibrasyonu ekibi basitçe genel bir gözle kontrol ve fonksiyon testi gerçekleştirir, böylece cihazın kalibre edilebilirliğini sağlar. Laboratuvarda ise cihaz, servis kılavuzuna uygun olarak çok dikkatli bir incelemeden geçirilir. Bu inceleme, transmiter elektroniğinin kapsamlı ön testinden yalıtım testi ve direnç ölçümlerine ve varsa ölçüm tüpünün endoskopik muayenesine kadar uzanır.
Son olarak, cihaz ayarları kontrol edilir ve eksik veya kusurlu küçük parçalar (terminaller, isim plakası) onarılır veya değiştirilir. Bu, ölçüm cihazlarının kalibrasyon sürecinin bir parçası olarak kapsamlı bir incelemeden geçmesini isteyen kullanıcılar için tercih sebebidir.
Büyük nominal çaplar ve referans cihazlar için fabrika kalibrasyonu
Servis Merkezi’nin kapsamındaki kalibrasyon aralıkları veya sağladığı doğruluklar yeterli değilse, cihaz üretim tesislerinden birinde yeniden kalibre edilebilir. Termometreler sahada -30°C’den itibaren kalibre edilebilirken, Endress+Hauser fabrikasında -196°C’den 660°C‘ye (direnç termometreleri için) veya 1550°C‘ye (termo kupllar için) kadar olan aralıkları kapsar. İletkenlik parametresinin kalibrasyonu sahada veya fabrikada gerçekleştirilebilir. İkinci seçenek, 5 mS/cm’ye kadar çok daha geniş ölçüm aralıklarını sağlar.
Servis Merkezi’nde işlem süresi yaklaşık 48 saattir. Ölçüm cihazında kontaminasyon yoksa, hızlı kalibrasyon da mümkündür. Bunun için 24 saatlik bir süre hesaba katılmalıdır. Öte yandan, fabrika kalibrasyonunu tercih eden kullanıcılar genellikle cihazları için çok daha uzun süre beklemek zorundadır. Nakliye için gereken sürenin haricinde, tesisin iş yüküne bağlı olarak işlem süreleri iki haftaya kadar çıkabilir. Fabrika kalibrasyonu genellikle yalnızca ekstrem gereksinimler söz konusu olduğunda gereklidir, örneğin çok büyük nominal çaplardaki akış ölçerler için.
Kullanıcıların referans olarak kullandıkları sıcaklık ölçüm cihazlarının, gerekli olan yüksek doğruluk derecesini elde etmek için bazen fabrikada kalibre edilmesi gerekir.
Saha kalibrasyonu yüksek kullanılabilirlik sağlar
Minimum ölçüm belirsizliği ve gerekli kalibrasyon aralığı, laboratuvar kalibrasyonu ile saha kalibrasyonu arasında seçim yapmayı mümkün kılıyorsa, ikinci seçenekte sağlanan kısa proses kesintileri genellikle belirleyici faktördür. Endress+Hauser’in kalibrasyon servisinin üreticiden bağımsız olarak gerçekleştirilmesi de zamandan tasarruf sağlar ve maliyetleri düşürür.
Saha kalibrasyonu ile nakliye süresi ortadan kalktığından, işlem genellikle sadece birkaç saat sürer. Örneğin akış ölçerler için, saha kalibrasyonu işlemi iki ila dört saat sürer. Bazı durumlarda ölçüm cihazının çıkarılmasına bile gerek olmadan hat üzerinde kalibrasyon gerçekleştirilebilir. Bu prosedür ayrıca zaman tasarrufu da sağlar. Hat üzerinde kalibrasyon, proseste bir by pass veya alternatif adaptör çözümleri gerektirir. En uygun çözüm, kalibrasyonun sahada, planlı bakıma yönelik tesis duruşları sırasında gerçekleştirilmesidir. Bu, kalibrasyon ekibinin gıda endüstrisinin katı hijyen gereksinimlerini ve temizlenebilirlik taleplerini karşılayan özel izlenebilir referans cihazları kullanmasını gerektirir.
Saha kalibrasyonu lehine olan bir başka argüman da, gerçek çevresel koşullar altında gerçekleştirilmesinden ötürü uygulamadaki hassasiyetin artmasıdır. Birçok kullanıcı için, kalibrasyonu gerçekleştiren teknisyenle konuşma, ona soru sorma ve çalışırken gözlem yapma fırsatı da değerlidir.
Hat üzerinde kalibrasyon ile daha da fazla zaman tasarrufu
Hattın dışında gerçekleştirilen saha kalibrasyonlarında, test edilecek cihazın sökülmesinden genellikle tesis operatörleri sorumludur. Ayrıca belirli temel teknik koşulların karşılandığından da emin olmalıdırlar. Örneğin, bir akış ölçeri kalibre etmek için, teknisyenin yeterli miktarda su ve tahliye ihtiyaçları olur.
Mobil kalibrasyon istasyonunda, izlenebilirlik ile kalibre edilmiş yüksek hassasiyetli bir Coriolis ölçüm cihazı referans standart olarak kullanılır. Hat üzerinde su veya proses akışkanı kullanılarak gerçekleştirilen prosedürlerle zamandan tasarruf sağlanırken, hem ölçüm cihazının kendisinin hem de tüm çevrimin incelenmesi mümkün olur.
Örneğin Endress+Hauser, enerji ve buhar ölçüm noktaları için hem doğrulama hem de kalibrasyonu içeren bir inceleme paketi sunar. Bu, toplam doğruluğun hesaplanmasını mümkün kılarak enerji maliyetlerinin doğru faturalandırılmasını sağlar. Basınç ve sıcaklık gibi tüm proses parametreleri, üreticiden bağımsız olarak sahada kalibre edilebilir.
Kalibrasyon gıda güvenliğini garanti eder
Kalibrasyonun sahada mı yoksa laboratuvarda mı yapıldığına bakılmaksızın, gıda endüstrisinde ve proses otomasyonu alanında uzun yıllara dayanan deneyime sahip bir servis teknisyeni tarafından yapılan bir kalibrasyon yalnızca kalite veya enerji yönetimi bağlamında çalışan denetçilere fayda sağlamaz, aynı zamanda birinci sınıf ürün kalitesini ve gıda güvenliğini garanti eder. Ayrıca, proseslerin verimliliğine katkıda bulunur ve işletme maliyetlerinin olabildiğince düşük tutulmasına yardımcı olur. Bu, sadece kalite yöneticilerine değil aynı zamanda bakım personeline de fayda sağlar.
Sonuçta, güvenilir ölçüm teknolojisi kararlı prosesleri garanti eder ve kullanılabilirliği artırır. Küresel gıda üreticileri, her yerde aynı SOP’lere göre çalışan ve bu sayede sürekli olarak yüksek kalite sağlayan bir kalibrasyon hizmetine güvenebildikleri için herhangi bir risk almak zorunda kalmazlar. Profesyonel kalibrasyon, açık dokümantasyon ile bir sonraki denetimi çok daha kolay hale getirir. Dahası, gıda veya içecek ürünleri satın alan müşteriler, mükemmel derecede sağlıklı ve tadı olması gerektiği gibi olan uzun ömürlü ürünleri dört gözle bekleyebilir.
Saha ve laboratuvar kalibrasyonu karşılaştırması
Saha kalibrasyonu:
Avantajlar
- *Ölçüm cihazlarının iki ila dört saat sonra tekrar kullanılabilmesi sayesinde kısa duruş süreleri
- *Servis teknis yeni ile etkileşim sayesinde sistem operatörleri ve bakım personeli için öğrenme fırsatı
- *Kalibrasyon gerçek koşullar altında gerçekleştirildiği için uygulamada yüksek hassasiyet (hat üzerinde kalibrasyon)
- *Çevrimin tamamı test ve kalibre edilebilir
Limitler
- *Laboratuvara kıyasla daha düşük kalibrasyon ve ölçüm aralıkları
- *Laboratuvar uygulamasına göre daha yüksek ölçüm belirsizliği
- *Hat üzerinde kalibrasyon için, teknik koşullar bilinmeli ve sahada bulunmalıdır (by pass, adaptör çözümleri)
Kalibrasyon ve Servis Merkezi’nde veya fabrikada laboratuvar kalibrasyonu:
Avantajlar
- *Laboratuvar koşullarında yüksek kalibrasyon doğruluğu
- *Çok düşük ölçüm belirsizlikleri
- *Genişletilmiş kalibrasyon aralıkları (en yüksek aralıklar fabrikada mümkündür)
- *Test edilen cihazın kalibrasyon öncesi detaylı test ve incelemeden geçmesi sayesinde geniş test kapsamı
Limitler
- *Sistemin çalışmasında daha uzun sürelik esintiler gerekir.
- *Test edilecek cihazın nakliyesi için ek zaman gerekir.
- *Proses bağlantıları ve montaj boyutları önceden bilinmelidir.
